انتشار : 1400/02/11
استان گیلان از مناطق پر مسافر شمالی ایران و بهشت گردشگران طبیعت است. شهر رشت یا شهر باران سومین شهر مسافرپذیر ایران است که در نزدیکی سواحل دریای کاسپین و در میان جنگل‌های سبز رشته کوه البرز قرار گرفته است. این شهر در میان دو رود گوهررود و سیاهرود قرار گرفته و در گذشته به آن دارالمرز می‌گفتند. شهر رشت به واسطه جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و انسانی متعدد نه تنها یک شهر مناسب برای سکونت و زندگی است، بلکه به دلیل نزدیکی به سواحل خزر و دیگر تفرجگاه‌های پربازدید گیلان باعث شده گردشگران شمال کشور حتما در این شهر توقفی داشته باشند.
حالا که هوای اردیبهشت ما را به یاد حال و هوای خوش گیلان و رشت می‌اندازد، با ما همراه شوید تا سری به دیدنی‌های شهر زیبای رشت بزنیم.
حتی اگر در رشت گشت‌وگذار نکرده باشید هم اسم میدان شهرداری را حتما شنیده‌اید و اولین چیزی که به یادتان می‌آید تصویر یک میدان با شکوه و زیبا با بنای سفید ساختمان شهرداری و سنگ‌فرش‌های خیس است که عده‌ای در آن مشغول عکاسی هستند.
در این میدان عمارت شهرداری، کتابخانه ملی رشت، هتل ایران و ساختمان اداره پست قرار دارند. ساختمان اداره بلدیه شهر رشت به عنوان قدیمی‌ترین آنها در سال 1286 ساخته شده و باقی متعلق به دهه اول قرن چهاردهم خورشیدی هستند. پس از گذشت دو سال از کشته شدن میرزا کوچک خان جنگلی و سرکوب جنبش او، یاورمحمود خان غفاری رییس اداره بلدیه شد و تصمیمی به احداث ساختمان‌های جدید به سبک نئوکلاسیک و با الهام از معماری شهر سن‌پطرزبورگ در این منطقه گرفت.
ساختمان شهرداری از جمله بناهای شاخص رشت و مزین به برج ساعت است. چند سالی است که خیابان‌های منتهی به این محل تبدیل به پیاده‌رو شده‌اند. مجسمه میرزا کوچک‌خان جنگلی سوار بر اسب نیز روی سکویی بلند در این میدان نصب است.
محمد علی تربیت که در سال ۱۳۰۶ ریاست اداره فرهنگ گیلان را بر عهده داشت، در زمینی که شهرداری رشت به آن اداره اهدا کرده بود کتابخانه‌ای تاسیس کرد که امروز در غرب میدان شهرداری رشت و در کنار ساختمان شهرداری قرار دارد. به علت کسری بودجه، تکمیل آن تا سال ۱۳۱۳ طول کشید و افتتاح آن همزمان با هزاره فردوسی بود.
سبک معماری این کتابخانه مانند دیگر بناهای میدان شهرداری نئوکلاسیک است. گفته می‌شود که این کتابخانه تنها کتابخانه مردمی کشور است و به هیچ نهاد دولتی وابسته نیست.
هتل ایران همزمان با دیگر بناهای باشکوه میدان شهرداری رشت تاسیس شده اما متاسفانه امروز توجه کمتری به آن می‌شود. هتل ایران در دوران اوج خود محل تردد مشهورترین انسان‌های زمانه بوده است. ساخت آن از سال ۱۳۰۸ آغاز و سال ۱۳۱۴ از آن بهره برداری شد.
زیربنای هتل ۱۸۰۰ متر است و روزگاری هویت شهر رشت را شکل می‌داده است. بعد از انقلاب اسلامی این ساختمان به بنیاد مستضعفان واگذار شد و برخلاف دیگر ساختمان‌ها هیچ وقت مرمت و بازسازی نشد. در سال 77 سازمان میراث فرهنگی هتل ایران را خرید اما همچنان ساختمان به حال خود رها شده است.
در سال ۸۶ بازسازی هتل ایران به قصد تاسیس موزه آغاز شد، کار مقداری پیش رفت اما هنوز موزه‌ای در آن وجود ندارد.
یونس استادسرایی (۱۲۵۷–۱۱ آذر ۱۳۰۰)، مشهور به میرزا کوچک خان جنگلی مبارز ملی‌گرا، مبارز انقلاب مشروطه، رهبر جنبش جنگل و رئیس جمهور جمهوری شوروی سوسیالیستی ایران از سرداران معروف گیلک و اهالی رشت بود. او که در جوانی در حوزه دین تحصیل کرده بود یکی از نیروهای انقلابی بود که در جریان نهضت مشروطیت موفق به فتح تهران شدند. سپس میرزا کوچک خان به گیلان بازگشت و رهبری گروهی را بر عهده گرفت که قصدشان آزادسازی این منطقه از اشغال روسیه بود، نهضتی که به نهضت جنگل مشهور شد.
کوچک خان، گروه‌های مختلفی از نیروهای سیاسی و طبقات ناراضی را گرد خود جمع کرد و موفق شد انقلاب را از مشروطه‌خواهی به جمهوری‌خواهی سوسیالیستی سوق دهد و در ژوئن ۱۹۲۰ یک جمهوری شورایی در گیلان به پا کند. کمبود منابع مالی، اختلافات درونی و حمله نظامی نیروهای دولت به رهبری سردار سپه و انگلستان منجر به سقوط این حکومت شد و کوچک خان در حال عقب‌نشینی بر اثر یخ زدگی در کوه‌های تالش درگذشت.
پس از اعلام خبر مرگ میرزا کوچک خان، سرش را از تنش جدا کردند و بدنش را در قبرستان روستای اسکستان خلخال دفن کردند، اما سرش را در مقابل سربازخانه رشت به نمایش مردم گذاشتند. مدتی بعد سر او به تهران و پیش سردار سپه فرستاده و آن را در گورستان حسن آباد دفن کردند. مدتی بعد آن را مخفیانه از گور خارج کرده و در سلیمان داراب رشت مجددا به خاک سپردند. در سال ۱۳۲۰ بدن میرزا کوچک خان هم به همین مکان منتقل شد. شیون فومنی، شاعر مشهور گیلانی نیز در کنار او به خاک سپرده شده است. در سال ۱۳۶۰ هجری آرامگاه بازسازی و مرمت شد. در سال ۱۳۷۱ اطراف آن را دیوار کشیدند و سردری مناسب برای آن نصب کردند.
منطقه باغ محتشم ،اصلی ترین پارک و تفرجگاه مردم رشت است که در دوران قاجاریه احداث شده است. باغ محتشم رشت که به «پارک شهر» هم شهرت دارد، قدیمی ترین پارک موجود در شهر رشت است که از سال‌های دور به عنوان تفرجگاه مردم این شهر مورد استفاده قرار گرفته است.
باغ محتشم به عنوان یکی از جاذبه‌های مطرح گردشگری شهر رشت، هم مکانی طبیعی در مرکز شهر برای گردشگران و بازدیدکنندگان فراهم کرده و هم جاذبه‌ای تاریخی - فرهنگی به نام عمارت کلاه فرنگی را در خود جا داده است. این پارک در خیابان حافظ در جنوب رشت و در مجاورت رودخانه زیبای گوهررود واقع شده است.
پارک ملت رشت یکی از باغ‌های قدیمی شهر رشت به نام سیاه باغ است و بعد از باغ محتشم (پارک شهر) بزرگ‌ترین باغی است که به بوستان عمومی تبدیل شده است. پارک ملت رشت با مساحت 120 هزار متر و با داشتن سکوها و مکان‌هایی مناسب برپا کردن چادرهای اقامتی فضای مناسبی را برای گردشگران فراهم کرده است.
زمین فوتبال، والیبال، بسکتبال، تنیس روی‌میز، وسایل ورزشی همگانی، آبنمای موزیکال، ساعت آفتابی، زمین بازی کودکان، برکه طبیعی همراه با دو فواره بلند و پرندگان و ماهی‌های داخل برکه و نمازخانه از امکانات رفاهی تفریحی این پارک هستند.
انجمن نجوم ثاقب استان گیلان در این پارک قرار گرفته است و در سال ۱۳۸۱ نخستین ساعت آفتابی آنالماتیک ایران در این پارک نصب شد. یک مجتمع اکوواریومی دارای ۶۸۰ قطعه از ماهیان کمیاب تزیینی شمال و جنوب کشور و ۲۸ قطعه خرچنگ در سال 1381 به جذابیت‌های این پارک اضافه کرد.
پست بودن شهر رشت نسبت به آب‌های آزاد، بارش‌های فراوان جوی و آب‌های مازاد حاصل از کشاورزی اراضی شهر رشت و شهرستان‌های فومن و شفت که راه ورود به رود را ندارند، از عوامل به وجود آورنده تالاب طبیعی عینک محسوب می‌شوند.
از نظر طبیعی، اطراف این استخر پوشیده از گیاهان هیدرومرفی و درخت است، این گیاهان به دلیل شرایط مساعد آب و هوایی هر ساله بخش‌های بیشتری از آب استخر را اشغال می‌کنند.
شرایط تالاب عینک نسبت به تالاب‌های دیگر استان گیلان متفاوت است. این تالاب در داخل شهر قرار گرفته و به دلیل افزایش بی‌سابقه جمعیت در شهر رشت، ساخت‌و‌سازهای بیشمار در حریم تالاب، ورود فاضلاب‌های شهری و صنعتی به داخل آن و تولید زباله توسط شهرنشینان موجب خشک شدن بخش هایی از تالاب شده است.
یکی از زیباترین بخش های باغ محتشم رشت، عمارت چند ضلعی کلاه فرنگی است که از دوران قاجار به یادگار مانده است.
این عمارت به همراه پارک زیبایی که آن را احاطه کرده، یکی از مطرح‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر رشت را تشکیل داده‌اند. این عمارت با شکوه در ۴ طبقه ساخته شده است. ویژگی منحصر به فرد این بنا این است که از بیرون ۳ طبقه به نظر می‌رسد. طبقات اول و دوم هر یک دارای دو اتاق هستند. در طبقه فوقانی این بنا، اتاق هشت گوش بزرگی وجود دارد که در هر سمتش پنجره‌هایی تعبیه شده است. این پنجره‌های متعدد در گذشته مسئولیت نوردهی و تهویه مناسب هوا در فصول گرم سال را بر عهده داشته‌اند.
این بنای باشکوه تابستانی که در آن بالکن‌های باصفایی دیده می‌شود، زمانی محل سکونت افراد حکومتی و طراز اول کشور بوده است. در طول تاریخ، استفاده‌های دیگری نیز از آن شده، مثلا به عنوان خانه شطرنج شهر رشت، رستوران پارک شهر و مرکز آموزش هنرهای سنتی رشت هم مورد استفاده قرار گرفته است.
خانه ابریشمی یکی دیگر از بناهای با ارزش باقی مانده از دوران قاجار است که توسط حاج میر اسماعیل کلانتر که از حاکمان عصر خود بوده ساخته شده است و پس از آن توسط حاج میرزا احمد ابریشمی خریداری می‌شود.
خانه دو هزار متر مربع وسعت دارد و زیر بنای ساختمان آن ۶۵۰ متر در دو طبقه است. هر کدام از طبقات این مورد از دیدنی‌های رشت هشت اتاق دارد. طبقه اول آن ساده و اما طبقه دوم ساختمان بسیار تماشایی است. در طبقه دوم تالار چینی خانه و آیینه قرار دارند که از زیبایی‌های منحصر به فرد این خانه به شمار می‌آیند. خانه ابریشمی سال ۱۳۷۹ در لیست آثار ملی ایران قرار می‌گیرد.
بازار شهر رشت برخلاف دیگر بازارهای سنتی ایران سقف‌های گنبدی و نورگیرهای بلند بر قوس مرکزی گنبد ندارد و تنها بخشی از راسته زرگرها پوشیده از حلب است. بازار روز رشت شامل میدان بزرگ، میدان کوچک، چهارسوق‌ها و کاروانسراها است.
کاروانسراهای بازار رشت با سکوها و طاقی‌های بلند همگی روباز است که این امر به جهت استفاده از آفتاب در اندک روزهای آفتابی شهر است. معماری کاروانسراها و طاقی‌های موجود در بازار رشت، یکی از جاذبه‌های گردشگری این بازار است. در گوشه و کنار بازار بزرگ رشت می‌توان جلوه‌های گوناگونی از زیبایی‌های فرهنگ فولکلور استان گیلان را مشاهده کرد.
این بازار از بخش‌های گوناگونی شامل کاروانسراها و طاقی‌ها و... تشکیل شده‌است. در بافت ۲۴ هکتاری بازار رشت ۱۴ کاروانسرا وجود دارد که توسط راسته‌های مختلف به هم مرتبط هستند.
این کاروانسراها در دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی به عنوان کانون‌های بازرگانی ساخته شدند. در گذشته شترهایی در کاروانسراهای بازار بزرگ رشت نگهداری می‌شدند که با طاقه‌های ابریشم و محصولاتی دیگر بر گرده‌شان راهی بندر پیربازار رشت می‌شدند تا به آن سوی دریای خزر برای صادرات مورد استفاده قرار گیرند.
بازار شهر رشت، حوادث زیادی به خود دیده؛ از آتش‌سوزی توسط لشکریان کریم خان زند تا غارت توسط سربازارن آقا محمد خان قاجار. بلایای طبیعی و سهل انگاری‌های بشری هم چندین بار بازار رشت را به آتش کشیده و دکان و مسجد و کلیسایش را از بین برده است. با این حال، هنوز هم بازار بزرگ رشت بزرگ‌ترین محل برای یافتن محصولات کشاورزی، محصولات دریایی، سوغات و مایحتاج روزانه محسوب می‌شود.
موزه رشت بنایی با قدمت بیش از ۷۰ سال است که در خیابان طالقانی رشت قرار دارد. در سال ۱۳۴۹ وزارت فرهنگ و هنر ایران این بنا را خریداری و تبدیل به موزه می‌کند. این بنا بعد از انقلاب توسط سازمان میراث فرهنگی کشور مرمت و تبدیل به موزه می‌شود.
موزه رشت از دو بخش مردم شناسی و باستان شناسی تشکیل شده که حکایت از روند تحول زندگی مردم این دیار دارد. اشیا بخش مردم شناسی هنوز هم کم و بیش در زندگی روزمره کنونی مردم این منطقه کاربرد دارند. اشیا وآثار طی سالیان متمادی از گوشه وکنار استان گیلان گردآوری شده و در موزه به روش علمی طبقه بندی و نگهداری می‌شوند. در بخش مردم شناسی نوزده ویترین دیواری کوچک وبزرگ و پنج صحنه بازسازی شده به نمایش گذاشته شده است. شش مجسمه مرد و پنج مجسمه زن حین انجام فنون سراجی، بافندگی، کوزه‌گری، ابریشم کشی و چادر شب بافی بیانگر حالات خاص بدن هنگام انجام این فنون هستند. این مجسمه‌ها از نظر تیپ‌شناسی و مردم شناسی جسمانی کاملا گیلکی هستند و جنس آنها از موم مخصوص و پارافین است.
خیابان علم الهدی رشت در سال ۱۳۱۰ از سوی وزارت داخله (وزارت کشور فعلی) به منظور عمران و زیبا‌سازی شهر احداث شد و میدان‌های شهدای ذهاب (شهرداری) و سبزه میدان، که از قدیمی‌ترین میدان‌ها و جزء ساختار فضای اصلی شهر رشت محسوب می‌شوند را به هم متصل می‌کند. این خیابان دارای ۲۷۵ متر طول و ۲۷ متر عرض، شامل دو پیاده روی ۶.۵ متری و دو فضای سبز است. خیابان علم الهدی در رشت، ازمعروف ترین خیابان های ایران محسوب می‌شود.
میدان تاریخی سبزه میدان در نزدیکی میدان شهرداری رشت قرار دارد، در زمان حکومت محمدولی خان تنکابنی در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بازسازی و از همان زمان به گردشگاه عمومی تبدیل شد.
در فضای سبز این میدان، کتابخانه عمومی و مجسمه‌هایی از مشاهیر گیلان قرار دارد. در محدوده سبزه میدان و خیابان‌های منتهی به آن هم مراکز خرید و فروشگاه‌های زیادی وجود دارند که این منطقه را به یکی از اصلی‌ترین مراکز خرید در شهر رشت تبدیل کرده است.
خانه قدیری رشت در ضلع شرقی سبزه میدان رشت قرار گرفته است و یکی از بناهای تاریخی استان گیلان است که به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی تعلق دارد. این بنا توسط محمدولی خان تنکابنی سپهدار حکمران گیلان احداث شد و از سال ۱۳۶۹ خورشیدی تا ۱۳۸۱ به عنوان اداره کل میراث استان گیلان مورد استفاده بوده و به شماره ۲۶۸۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.
خانه قدیری رشت دارای اسکلت و سازه چوبی با سقف لمبر کوبی است، پوشش خارجی خانه قدیری سفالی و در و پنجره آن از چوب نراد روسی ساخته شده‌است. این بنا در سال ۱۳۶۷ خورشیدی طعمه حریق شد و بام آن فرو ریخت و در و پنجره‌ها، تزیینات آیینه کاری و گچ‌بری آن آسیب جدی دید اما در همان سال با هزینه مالک و نظارت میراث فرهنگی استان گیلان مورد مرمت قرار گرفت.
دانای علی در سال ۱۲۱۲ هجری قمری در خانواده‌ای مذهبی در روستای سیاه اسطلخ در حومه رشت بدنیا آمد. مرقد دانای علی یکی از مراکز دیدنی شهر رشت به حساب می‌آید. بقعه دانای علی بر اساس اعتقادات مردم، یکی از مراکزی است که عروس و دامادها در شب عروسی خود از آن دیدن می‌کنند.
بقعه «دانای علی» یا «آقا دانای علی» که به گویش گیلکی «آقا دان علی» خوانده می‌شود در محله قدیمی چمارسرا واقع شده و در مرکز خیابان آیت الله طالقانی (بیستون سابق) قرار دارد. ساختمان بقعه دانای علی از آجر و آهن است و با سنگ مرمر و کاشی‌های مکتوب و منقوش تزیین شده است؛ گنبد کاشی‌کاری شده بقعه با طرح کلاه درویشی و به تقلید از گنبد شیخانه‌ور (بقعه شیخ زاهد گیلانی) لاهیجان ساخته شده؛ بقعه متبرکه دانای علی در محله چمارسرای رشت قرار دارد.
